ԻՆՉՈ՞ւ

Հեռուստատեսություն․ տվյալներ չկան (բարձր ռիսկ)

Հայաստանում հեռուստատեսային վարկանիշների միակ չափողի՝ «Ադմոսֆեր» ՍՊԸ-ի տվյալներն արժանահավատ չեն ոլորտի մասնագետների համար։ 2022 թվականին միջազգային 3M3A ընկերության աուդիտը ցույց է տվել, որ «Ադմոսֆերի» համակարգը չի համապատասխանում միջազգային չափանիշներին։ Ընկերության մեթոդաբանության շուրջ առկա խնդիրները և հնարավոր շուկայական կապերը, որոնք սկսում են դեռ 2016 թվականից, չափումները դարձնում են անօգտագործելի կենտրոնացվածության վերլուծության համար։Հնդկական Inditronics Media Private Limited ընկերության նոր համակարգը նախատեսվում է գործարկել 2025 թ․ նոյեմբեր-դեկտեմբերին, սակայն մինչ այդ հեռուստատեսային լսարանի հուսալի տվյալներ Հայաստանում չկան, ինչը բարձր ռիսկ է մեդիայի բազմակարծության համար։

Ռադիո․ տվյալներ չկան (բարձր ռիսկ)

Հայաստանում ռադիոլսարանի չափման ստանդարտ ինդուստրիալ համակարգ գոյություն չունի։ Թեև առանձին հարցումներ ռադիո լսելու մասին հարցեր են պարունակում, կենտրոնացվածության վերլուծության համար անհրաժեշտ համակարգված տվյալներ չեն տրամադրում։

Տպագիր մամուլ․ տվյալներ չկան (բարձր ռիսկ)

Հայաստանի տպագիր մամուլը գործում է առանց ընթերցողական լսարանի չափման որևէ հաստատված համակարգի։ Թերթերի տպաքանակի տվյալները, եթե նույնիսկ հասանելի են, չեն արտացոլում իրական լսարանի ընդգրկման ծավալը, ինչի հետևանքով շուկայի կենտրոնացվածությունը գնահատել հնարավոր չէ, և ռիսկը մնում է բարձր։

Առցանց մեդիա․ տվյալներ չկան (բարձր ռիսկ)

Թվային հարթակներում նույնպես լսարանի չափման միասնական համակարգ չկա։ Թեև առանձին լրատվամիջոցներ կարող են ունենալ սեփական վեբ վերլուծություններ, սակայն առցանց լրատվության սպառման համապարփակ, խաչաձև հարթակային չափման համակարգ գոյություն չունի։ «Ինտերնյուսը» պարբերաբար մեդիայի վստահության և սպառման հարցումներ է իրականացնում, սակայն այսպիսի կարճաժամկետ հետազոտությունները չեն կարող փոխարինել շարունակական և համակարգված չափման մեթոդաբանությանը։Լսարանի հուսալի տվյալների բացակայությունը մեդիայի բոլոր ոլորտներում ընդգծում է Հայաստանի մեդիա շուկայի թափանցիկության հիմնարար պակասը։ Այս բացը շահառուներին թույլ չի տալիս հասկանալ շուկայի դինամիկան և մեդիայի բազմակարծության հնարավոր սպառնալիքները։

Աղբյուրներ՝

Հնդկական ընկերություն՝ Հայաստանի հեռուստատեսային լսարանի չափման համար (2025), Hetq.am

Աուդիտի արդյունքներ․ Հայաստանի հեռուստատեսային չափումները չի կարելի համարել վավեր (2022), Media.am

Հետազոտության արդյունքներ գովազդի տարածման ոլորտում՝ հեռուստատեսության և թվային հարթակների միջոցով (2020), Մրցակցության պաշտպանության հանձնաժողով

Մեդիա ծրագիր Հայաստանում․ ծրագրի փաստաթերթիկ (2025), Internews

ԻՆՉՈ՞ւ 

Հայաստանի մեդիա շուկայի 2024 թվականի եկամուտների ամբողջական տվյալները հանրությանը հասանելի չեն։ «Մեդիայի սեփականության մոնիտորինգի» հետազոտական խմբի վերլուծած 39 մեդիա ընկերություններից միայն 17-ն է տեղեկություն տվել 2024 թվականի ֆինանսական եկամուտների մասին, ինչը հետազոտված լրատվամիջոցների 44%-ից էլ քիչ է։ Մեդիա ընկերությունները հաճախ մի քանի լրատվամիջոց ունեն՝ տարբեր հարթակներում, և ֆինանսական եկամուտները չեն ներկայացնում ըստ լրատվամիջոցի, ինչը դժվարացնում է շուկայում նրանց մասնաբաժնի հորիզոնական հաշվարկը։

Այն 17 ընկերությունները, որոնք տրամադրել են 2024 թվականի ֆինանսական տվյալներ, հիմնականում հեռուստաընկերություններ են, որոնք գործում են նաեւ առցանց (Հանրային հեռուստաընկերություն, «Արմենիա թի վի», «Ա թի վի», « 5-րդ ալիք», «Կենտրոն» հեռուստաընկերություն, ռադիոյի (Հանրային ռադիո, «Քիսս էֆ էմ», «Ռադիո Ավրորա») և տպագիր լրատվամիջոցների («Ազգ», «Փաստ», «168 ժամ») ներկայացվածությունն այս առումով սահմանափակ է։ Առցանց մեդիան նույնպես ցածր թափանցիկություն է ցուցաբերում, միայն չորս լրատվամիջոց է ներկայացրել եկամուտների մասին տվյալներ։ «Ազգային ցանց» հիմնադրամը տրամադրել է ֆինանսական տվյալներ հիմնադրամի համար, ոչ թե «Րիօփըն Մեդիայի», քանի որ «Րիօփըն Մեդիա»-ն սկսել է գործել միայն 2025 թվականին, և իր առաջին ֆինանսական հաշվետվությունը սպասվում է 2026-ին։ Իսկ «Առավոտ» ՍՊԸ-ն միասնական ֆինանսական հաշվետվություն է ներկայացրել՝ չառանձնացնելով տպագիր եւ առցանց տարբերակները։

Ֆինանսական թերի տվյալները թույլ չեն տալիս շուկայի հորիզոնական կենտրոնացման հաշվարկն իրականացնել ստանդարտ ցուցանիշով՝ 4 առաջատարների ինդեքսով, որը պահանջում է շուկայի եկամուտների մասին բավարար տեղեկատվություն։

2024 թվականի եկամուտների մասին ֆինանսական տվյալներ տրամադրած ընկերությունները հետևյալն են․

Այնուամենայնիվ, Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովը հրապարակել է հեռարձակողների 2023 թվականի ամբողջական ֆինանսական տվյալները, ինչը «Մեդիայի սեփականության մոնիտորինգի» հետազոտական խմբին հնարավորություն տվեց հաշվարկել հեռուստատեսության և ռադիոյի շուկայի 4 առաջատար խաղացողների մասնաբաժինները շուկայում։ 2023 թվականի ՀՌՀ հաշվետվության համաձայն՝ հեռուստատեսության շուկայի լավագույն 4 խաղացողները ունեն շուկայում ունեն 92.5% համակցված մասնաբաժին, ինչը շուկայի կենտրոնացման բարձր ռիսկ է նշանակում։

Անգամ բացառելով հանրային հեռարձակողին՝ շուկայի կենտրոնացումը շատ բարձր է՝ 88.7%, և միայն «Արմենիա» հեռուստաընկերությունը վերահսկում է մասնավոր հեռուստաշուկայի գրեթե կեսը։ Կենտրոնացման այս մակարդակը զգալիորեն սահմանափակում է մեդիայի բազմակարծությունը և ձեւավորում մի շուկա, որտեղ փոքրաթիվ խաղացողներ գերիշխող դիրք ունեն։

Հանրային ռադիոն գերակա դիրք ունի՝ընդհանուր շուկայի մասնաբաժնի կեսից ավելին նրան է պատկանում, ինչը կենտրոնացման բարձր մակարդակի մասին է վկայում։ Ռադիոշուկայի թոփ 4 խաղացողները տիրապետում են շուկայի 88.7% մասնաբաժնին։

Մասնավոր ռադիոշուկայում բաշխումն ավելի հավասարակշռված է՝ հեռուստաշուկայի համեմատ, սակայն կենտրոնացման մակարդակը դեռ բարձր է։ Չորս առաջատար մասնավոր ռադիոընկերությունները վերահսկում են շուկայի գրեթե երեք քառորդը։

2023 թվականի այս տվյալները շուկայի բարձր կենտրոնացում են ցույց տալիս ինչպես հեռուստատեսային, այնպես էլ ռադիոհեռարձակման ոլորտներում։ 2024 թվականի տվյալների բացակայության պատճառով հնարավոր չէ հստակ գնահատել կենտրոնացման ներկա մակարդակը, թեև որևէ ապացույց չկա, որ շուկայի կառուցվածքն էականորեն փոփոխվել է։ Քանի որ շուկայի մասնակիցների մեծ մասի 2024 թվականի ֆինանսական տվյալները բացակայում են, ներկայում շուկայում գերիշխող դիրք կամ համակցված մասնաբաժին ունեցողներին որոշել հնարավոր չէ։

«Մեդիայի սեփականության մոնիտորինգ»-ի մեթոդաբանության համաձայն, երբ տվյալներ կան միայն լսարանի մասին, բայց ոչ՝ եկամուտների, շուկայում լրատվամիջոցների մասնաբաժնի վերլուծությունը բացառվում է, և արդյունքները հիմնվում են միայն լսարանի տվյալների վրա։ Այնուամենայնիվ, Հայաստանում տվյալներ չկան ոչ՛ լսարանի (ինչպես մանրամասն ներկայացված է D.1 ցուցիչում), և ո՛չ էլ 2024 թվականի համապարփակ եկամուտների վերաբերյալ։

Հայաստանի օրենսդրությամբ մեդիայի բոլոր ոլորտների ընկերությունները պարտավոր են ապահովել իրենց աղբյուրների թափանցիկությունը։ «Տեսալսողական մեդիայի մասին» օրենքը պահանջում է, որ հեռարձակողները հրապարակեն իրենց տարեկան ֆինանսական հաշվետվությունները և տեղեկատվություն տարեկան եկամուտների մասին, ինչպես նաեւ՝ Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովին ներկայացնեն նախորդող տարվա հասույթի գոյացման բացվածքը և չափի վերաբերյալ տեղեկություն: «Զանգվածային լրատվության մասին» օրենքը պահանջում է, որ տպագիր և առցանց լրատվամիջոցները տարեկան ֆինանսական հաշվետվություններ հրապարակեն։ Սակայն, այս պահանջները լիարժեք չեն կատարվում։

Աղբյուրներ՝

Տեսալսողական մեդիայի ոլորտում գործող՝ ՀՌՀ-ի կողմից կարգավորվող ընկերությունների 2023 թվականի հասույթը

«Տեսալսողական մեդիայի մասին» ՀՀ օրենք (2020), Հոդված 19

«Զանգվածային լրատվության մասին» ՀՀ օրենք (2004)

«Իրավաբանական անձանց պետական գրանցման, իրավաբանական անձանց առանձացված ստորաբաժանումների, հիմնարկների և անհատ ձեռներեցների պետական հաշվառման մասին» ՀՀ օրենք, (2001)

ԻՆՉՈ՞ւ

Հայաստանի մեդիայի հորիզոնական կենտրոնացումը կանխարգելող իրավական կարգավորման շրջանակը զգալի բացեր ունի մեդիայի տարբեր ոլորտներում։ Հեռուստատեսությունն օգտվում է ոլորտի երաշխիքներից «Տեսալսողական մեդիայի մասին» օրենքի համաձայն, սակայն դրանք թույլ են, քանի որ կենտրոնացման չափման չափորոշիչներ սահմանված չեն։ Մյուս մեդիա հարթակները հիմնվում են միայն ընդհանուր մրցակցային օրենքների վրա, որոնք երբեք չեն կիրառվել մեդիայի կենտրոնացման պարագայում։

Կենտրոնացման չափման չափորոշիչների բացակայություն

Բոլոր ոլորտների հիմնական թերությունն այն է, որ մեդիայի կենտրոնացումը չափելու ուղենիշներ սահմանված չեն։ «Տեսալսողական մեդիայի մասին» օրենքում կենտրոնացումը սահմանվում է հիմնականում խաչաձև սեփականության միջոցով՝սահմանափակելով մեկ տնտեսվարողի լիցենզիաների քանակը, սակայն չի սահմանում չափորոշիչներ՝ հիմնված լսարանի չափի, շրջանառության, եկամուտների, բաժնետոմսերի կամ քվեարկության իրավունքի վրա։ Արդյունքում՝ կարգավորող մարմինները չեն կարող գնահատել՝ արդյոք լիցենզիա ունեցողները վերահսկում են շուկայի գերակշիռ մասը կամ ունեն գերակա դիրք։ Օրենքի 18-րդ հոդվածը սահմանում է, որ տնտեսվարողը չի կարող ունենալ երկուսից ավելի հեռուստատեսային լիցենզիա, սակայն չի սահմանում որեւէ մեխանիզմ՝ պարզելու, թե արդյոք այդ լիցենզիաներով հեռարձակողները հավաքականորեն ունեն 80% լսարան, թե ընդամենը 5%։ Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովը չունի լիազորություն՝ գնահատելու կենտրոնացումը շուկայական ազդեցության չափանիշներով, ինչի պատճառով կարգավորման շրջանակն ունակ չէ հայտնաբերել իրական վտանգները մեդիայի բազմակարծության համար։

«Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության մասին» օրենքը սահմանում է «սուբյեկտների կենտրոնացումը» մի շարք մեխանիզմներով՝ միացումներ, ակտիվների կամ բաժնետոմսերի ձեռքբերում, վերահսկողության հաստատում, և կենտրոնացում տեղի է ունենում, երբ տնտեսվարողը ձեռք է բերում տնտեսվարող սուբյեկտի ակտիվների արժեքի 20 տոկոսը կամ ավելին։ Սակայն այս դրույթները երբեք չեն կիրառվել մեդիայի ոլորտում և հաշվի չեն առնում լսարանի ազդեցության կամ հասարակական կարծիքի վրա ազդեցության հարցերը։

Հեռուստատեսություն (3/4)

«Տեսալսողական մեդիայի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածը սահմանում է լիցենզիաների առավելագույն քանակը ՝արգելելով իրավաբանական և ֆիզիկական անձանց երկուսից ավելի լիցենզիա ձեռք բերել։ Այս սահմանափակումը կիրառվում է տարածքային ձևաչափով՝ հանրապետական և մայրաքաղաքային, հանրապետական և մարզային կամ մայրաքաղաքային և մարզային։ Այդպիսով կանխվում է հանրապետության և մայրաքաղաքի կամ հանրապետության և մարզերի, կամ մայրաքաղաքի և մարզերի համատեղ վերահսկողությունը։ ՀՌՀ-ն վերահսկում է համապատասխանությունը և ունի սանկցիայի միջոցներ՝ նախազգուշացում, տուգանք, լիցենզիայի կասեցում կամ դադարեցում։ Սակայն 2020-2024 թվականների տարեկան հաշվետվությունները ցույց են տալիս, որ ոչ մի հեռուստաընկերություն պատասխանատվության չի ենթարկվել սեփականության հետ կապված խախտման համար։ Առավել կարևոր է, որ լսարանի տվյալների կամ շուկայում գերակա դիրքը գնահատելու չափորոշիչների բացակայության պատճառով Հանձնաժողովը չի կարող որոշել՝ արդյոք կենտրոնացումը սպառնալիք է բազմակարծությանը, նույնիսկ եթե այն իրավականորեն համահունչ է պահանջներին։

Ռադիո (1.5/4)

Ռադիոն գործում է պաշտպանության ավելի թույլ մեխանիզմներով։ «Տեսալսողական մեդիայի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածի՝ երկու լիցենզիաների սահմանափակումը կիրառելի է, սակայն տարածքային սահմանափակումները՝ ոչ, այսինքն՝ մեկ տնտեսվարող կարող է վերահսկել երկու ռադիոկայան՝ ունենալով համընկնող տարածքային ծածկույթ։ ՀՌՀ-ն վերահսկում է ռադիո սեփականությունը և ունի սանկցիաներ կիրառելու լիազորություններ, սակայն քանի որ ռադիոյի համար կենտրոնացման շեմեր սահմանված չեն, սեփականությանը վերաբերող որևէ սահմանափակում կիրառելու հնարավորություն չկա։ Ինչպես հեռուստատեսության դեպքում, կենտրոնացումը չափելու չափորոշիչներ սահմանված չեն՝ Հանձնաժողովը չի կարող որոշել՝ արդյոք ռադիոհեռարձակման երկու լիցենզիա ունեցողների դիրքը գերակա է շուկայում, թե նվազագույն շուկայական ազդեցություն ունի։

Տպագիր (1/4) և առցանց (1/4)

Տպագիր և առցանց լրատվամիջոցների շուկայի կենտրոնացման վերաբերյալ իրավական կարգավորում չկա։ «Զանգվածային լրատվության մասին» օրենքը, որը կարգավորում է մեդիայի այս երկու ոլորտները, սեփականությունը սահմանափակող որեւէ դրույթ չի պարունակում, չի սահմանում շուկայի բաժնեմասի շեմերը, կամ՝թե որն է համարվում վտանգավոր կենտրոնացում։ Միայն ընդհանուր մրցակցային օրենքը կարող է տեսականորեն կանխել չափազանց կենտրոնացումը, սակայն Մրցակցության և սպառողների շահերի պաշտպանության հանձնաժողովը երբևէ վարույթ չի հարուցել տպագիր կամ առցանց մեդիայի առնչությամբ։ Ամենակարևորը՝երկու ոլորտներն էլ չունեն հատուկ կարգավորող մարմին, որը կհետեւի սեփականության կառուցվածքին։

Միավորումների վերահսկողություն (1/4)

Հայաստանը չունի միավորումների վերահսկման՝ մեդիային հատուկ մեխանիզմներ և չափորոշիչներ՝ գնահատելու, թե երբ են ընկերությունների միավորումներն ու ձեռքբերումները սպառնում մեդիայի բազմակարծությանը։ «Տեսալսողական մեդիայի մասին» օրենքը լրատվամիջոցների սեփականատերերին չի պարտավորեցնում ՀՌՀ-ին նախօրոք տեղեկացնել ծրագրված միավորման կամ ձեռքբերման մասին, իսկ ՀՌՀ-ն չունի լիազորություններ՝ գնահատելու կենտրոնացման ազդեցությունը լրատվամիջոցների բազմակարծության և բազմազանության վրա և ընդունելու տվյալ գործարքները թույլատրելու կամ չթույլատրելու մասին իրավաբանորեն պարտադրող որոշումներ։

«Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության մասին» օրենքն էլ չունի մեդիային հատուկ դրույթներ և չափորոշիչներ՝ գնահատելու, թե արդյոք միավորումներն ազդում են բազմակարծության վրա։ ՀՌՀ-ն և Մրցակցության և սպառողների շահերի պաշտպանության հանձնաժողովն առանձին են գործում՝ առանց համակարգման։ Վերջին տարիներին մեդիա միավորումներ չեն ուսումնասիրվել, և չի մշակվել մեթոդաբանություն՝ դրանց ազդեցությունը գնահատելու համար։

Կիրառման բաց և չափման դեֆիցիտ

Կարևոր բացը երկգործոն է՝ իրավական կարգավորման եւ կիրառման միջև անհամապատասխանությունը և կենտրոնացումը չափելու գործիքների բացակայությունը։ Թեև հեռուստատեսությունն ունի լիցենզիայի սահմանափակումներ, բոլոր ոլորտներում սեփականության հետ կապված սանկցիաների և շուկայում գերակա դիրքը գնահատելու չափորոշիչների բացակայությունը թույլ չեն տալիս հայտնաբերել կենտրոնացման ռիսկերը։ Իրավական վերլուծության մեջ նշվում է, որ ՀՌՀ-ն «չի կարող ակտիվորեն միջամտել միավորումներին կամ ձեռքբերումներին» և չունի «համակարգված չափանիշներ կենտրոնացումը գնահատելու համար», ինչպիսիք են լսարանի մասնաբաժինը կամ շուկայի եկամուտները։ Տպագիր և առցանց ոլորտներում իրավիճակն ավելի սուր է՝ հսկողության մարմինների բացակայության պատճառով։ Լսարանի (Ցուցանիշ D.1 ) և եկամուտների (Ցուցանիշ D.2) մասին ամբողջական տվյալների բացակայությունը խորացնում է խնդիրը՝ կարգավորող մարմինները չունեն անհրաժեշտ իրավական չափանիշներ և փաստական տվյալներ՝ սեփականության կառուցվածքի ազդեցությունը գնահատելու համար։

Գնահատական․ 7.5/20 = 37.5%

Աղբյուրներ՝

«Տեսալսողական մեդիայի մասին» ՀՀ օրենք (2020), Հոդված 18

«Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենք (2000), Հոդված 13

«Զանգվածային լրատվության միջոցների մասին» ՀՀ օրենք (2004)Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովի տարեկան զեկույց 2024

Իրավական վերլուծություն, «Մեդիայի սեփականության մոնիտորինգ Հայաստան» (2025)

ԻՆՉՈ՞ւ

Հայաստանում խաչաձև սեփականության կենտրոնացման մակարդակը հնարավոր չէ գնահատել, քանի որ չկան ամբողջական տվյալներ մեդիա շուկայի եկամուտների մասին, ինչպես նաև՝ չկան հուսալի չափումներ մեդիայի տարբեր ոլորտների համար։ Մեդիայի սեփականության մոնիտորինգի մեթոդաբանության համաձայն՝ երբ լսարանի մեջ ունեցած մասնաբաժնի տվյալները հասանելի չեն, այդ ցուցանիշը համարվում է բարձր ռիսկային։ Հայաստանում խաչաձև սեփականությունը լայն տարածում ունի․ բազմաթիվ ընկերություններ գործում են միաժամանակ մի քանի հարթակներում։ Օրինակ՝ հեռուստաընկերությունները ունեն իրենց առցանց կայքերը, տպագիր թերթերը գործում են նաև առցանց, իսկ մեդիա ընկերությունները վերահսկում են և՛ հեռուստաալիքներ, և՛ կայքեր։ Սակայն ընկերությունները տարբեր հարթակների ֆինանսական հաշվետվությունները ներկայացնում են միասին, ինչի հետևանքով անհնար է հաշվարկել առանձին լրատվամիջոցների՝ շուկայում ունեցած մասնաբաժինը։ Ուսումնասիրված 39 մեդիա ընկերություններից միայն 17-ն են տրամադրել տվյալներ իրենց եկամուտների վերաբերյալ, այսինքն՝ շուկայի կեսից էլ պակաս։

Քանի դեռ չի պարզվել, թե որ ութ ընկերություններն են վերահսկում շուկայում ամենամեծ մասնաբաժինը՝ հեռուստատեսության, ռադիոյի, տպագիր մամուլի և առցանց մեդիայի ոլորտներում, վերահսկող մարմինները չեն կարող գնահատել՝ արդյոք խաչաձև սեփականության կենտրոնացումը սպառնում է մեդիայի բազմազանությանը։ Այս բացը մտահոգիչ է հատկապես այն պատճառով, որ խաչաձև սեփականությունը կարող է մեծացնել շուկայի ազդեցությունը․ միևնույն սեփականատերը, նույնիսկ եթե տարբեր ոլորտներում ունի համեմատաբար փոքր մասնաբաժիններ, կարող է իրականում ունենալ շատ ավելի մեծ ազդեցություն, քան այն սեփականատերը, որը տիրապետող է միայն մեկ ոլորտում։

Թեև «Տեսալսողական մեդիայի մասին» օրենքը հեռարձակողներից պահանջում է ներկայացնել իրենց եկամուտները, իսկ «Զանգվածային լրատվության մասին» օրենքը պարտադրում է նույնը տպագիր և առցանց լրատվամիջոցներին, այդ պահանջի կատարումը դեռեւս կանոնավոր չէ, և առկա տվյալները բավարար մանրամասներ չեն պարունակում խաչաձև սեփականության վերլուծություն կատարելու համար։ Առանց կարգավորման այնպիսի մեխանիզմների, որոնք թույլ կտան համակարգված կերպով հավաքել և հրապարակել տարբեր հարթակների սեփականության և ֆինանսական ամբողջական տվյալները, խաչաձև սեփականության կենտրոնացման ռիսկերը տեսանելի չեն լինի շահագրգիռ կողմերի համար։

ԻՆՉՈ՞ւ

Մեդիայի խաչաձև սեփականության կենտրոնացման վերաբերյալ Հայաստանի իրավական կարգավորման շրջանակը թերի է։ «Տեսալսողական մեդիայի մասին» օրենքում խաչաձև սեփականության իրավական կարգավորման մեխանիզմներ չկան և ոչ մի չափանիշ սահմանված չէ՝ մեդիա ընկերությունների վերահսկողությունը որոշելու համար, ինչպիսիք են սեփականության իրավունքը, ֆինանսական կարողությունը կամ քվեարկության իրավունքը, որոնք թույլ են տալիս ուղղակի կամ անուղղակի ազդեցություն գործել ռազմավարական որոշումների վրա։

Իրավական կարգավորման շրջանակը գնահատվել է որպես միջին ռիսկային, քանի որ «Տեսալսողական մեդիայի մասին» օրենքով հեռարձակման վերահսկողությունը սահմանափակ է, եւ չկան համապարփակ երաշխիքներ՝ կանխելու մեկ իրավաբանական կամ ֆիզիկական անձի գերիշխանությունը հեռուստատեսության, տպագիր մամուլի, ռադիոյի և առցանց մեդիայի ոլորտներում։ Մրցակցության մասին ընդհանուր օրենքը տեսականորեն կարող է կարգավորել խաչաձև կենտրոնացումը, սակայն երբեք չի կիրառվել մեդիայի դեպքում։

Մեդիային առանձնահատուկ խաչաձև սեփականության կանոններ (3/4)

«Տեսալսողական մեդիայի մասին» օրենքի 18-րդ հոդվածն արգելում է մեկ անձին մեկից ավելի հեռարձակման լիցենզիա ունենալ տարբեր տարածքային ծածկույթներում (հանրապետական, մայրաքաղաքային կամ մարզային)։ Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովը հետևում է օրենքի այս պահանջերի համապատասխանությանը և ունի սանկցիա կիրառելու իրավունք՝ ներառյալ լիցենզիայի մերժում, չեղարկում եւ այլն։

Այնուամենայնիվ, ՀՌՀ 2020-2024 թվականների տարեկան հաշվետվությունները ցույց են տալիս, որ խաչաձև սեփականության հետ կապված խախտումների համար որևէ ընկերություն պատասխանատվության չի ենթարկվել։

18-րդ հոդվածի իրավական շրջանակը նեղ է՝ տարածվում է միայն տեսալսողական հեռարձակման լիցենզիա ունեցողների վրա (ռադիոհեռարձակողները որոշ բացառությունների տակ են ընկնում) և չի անդրադառնում հեռուստատեսության և այլ մեդիա տեսակների միջև խաչաձև սեփականությանը։ Հեռարձակողը, որն ունի երկու հեռուստատեսային լիցենզիա, կարող է միաժամանակ տիրապետել բազմաթիվ թերթերի, ռադիոկայանների և առցանց լրատվամիջոցների՝ առանց իրավական կարգավորման սահմանափակումների։ Օրենքը մեդիայի խաչաձև կենտրոնացումը սահմանում է նեղ ձևով՝ որպես հեռարձակման բազմաթիվ լիցենզիաների սեփականություն, այլ ոչ թե տարբեր մեդիա ոլորտների շրջանակում սեփականությունը վերահսկելու տեսանկյունից։

Տարբեր հարթակների համակցված շուկայական ազդեցությունը չափելու որևէ չափանիշ չունենալով՝ կարգավորող մարմինները չեն կարող գնահատել, թե արդյոք բազմահարթակային սեփականությունը վտանգ է ստեղծում մեդիայի բազմակարծության համար՝ միայն լիցենզիաների քանակը հաշվի առնելով։

Միավորումների վերահսկում և մրցակցության մասին օրենսդրություն (1/4)

«Տեսալսողական մեդիայի մասին» օրենքում չկան հիմքեր կամ ընթացակարգեր, որոնք կարգավորող մարմնին թույլ կտային կանխել լրատվամիջոցների միավորումները կամ ձեռքբերումները, որոնք կարող են բացասական ազդեցություն ունենալ մեդիայի բազմակարծության կամ բովանդակության բազմազանության վրա։ Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովը (ՀՌՀ) չունի լիազորություն՝ գնահատելու ծրագրվող կենտրոնացման ազդեցությունը մեդիայի բազմակարծության վրա կամ առաջարկություններ անելու՝ արդյոք միավորումները պետք է թույլատրվեն։

«Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքը տեսականորեն կարող է կանխել այնպիսի միավորումները, որոնք մեդիադաշտում գերիշխող խաչաձև դիրք են ստեղծում, բայց այդ օրենքում մեդիային վերաբերող ոչ մի դրույթ չկա։ Մրցակցության և սպառողների պաշտպանության հանձնաժողովը երբեւէ չի քննարկել մեդիա միավորումների հարցը, և ՀՌՀ-ի ու Մրցակցության հանձնաժողովի միջև չկա գործակցության որևէ համակարգված մեխանիզմ՝ մեդիայի խաչաձև գործարքները գնահատելու համար։

Միավոր՝ 8-ից 4 (50%)

Աղբյուրներ՝

Հայաստանի «Տեսալսողական մեդիայի մասին» օրենք (2020), Հոդված 18

«Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության մասին» օրենք (2000)

Տարեկան հաղորդում 2024, Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողով

Իրավական վերլուծություն, «Մեդիայի սեփականության մոնիտորինգ Հայաստան 2025»

Հայաստանում լրատվամիջոցների սեփականության վերաբերյալ տեղեկատվությունը հիմնականում հասանելի է հանրային ռեգիստրների և տեղեկատվության հարցումների միջոցով, սակայն պրոակտիվ թափանցիկության աստիճանը դեռ բարձր չէ։ Հետազոտված 42 լրատվամիջոցների 92.8 տոկոսի սեփականության տվյալները հասանելի էին հարցումներին տրված պատասխանների, հայտարարագրման փաստաթղթերի կամ հրապարակային աղբյուրների միջոցով։ Այնուամենայնիվ, լրատվամիջոցների ընդամենը 26.2 տոկոսն է ցուցաբերել ակտիվ թափանցիկություն՝ պրոակտիվ կերպով հրապարակելով սեփականության վերաբերյալ ամբողջական տեղեկատվություն, ինչը զգալիորեն ցածր է ցածր ռիսկի գնահատման համար պահանջվող 75 տոկոս շեմից։

Հայաստանի Իրավաբանական անձանց պետական ռեգիստրը սեփականության վերաբերյալ տեղեկատվության հիմնական աղբյուրն է՝ առցանց հասանելիություն ապահովելով հիմնադիր փաստաթղթերին, բաժնետերերի տվյալներին, ինչպես նաև 2021 թվականից՝ իրական շահառուների մասին տեղեկություններին։ Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովը հրապարակում է լիցենզավորված հեռարձակողների ցանկը, սակայն առանց սեփականության վերաբերյալ ամբողջական տվյալների։ Տպագիր և առցանց լրատվամիջոցների կենտրոնացված ռեգիստր գոյություն չունի։ «Մեդիայի սեփականության մոնիտորինգ» հետազոտության թիմը 2024-2025 թվականներին տեղեկատվության հարցումներ է ուղարկել ուսումնասիրած բոլոր մեդիա ընկերություններին, որոնցից մի քանիսը մանրամասն պատասխաններ են ներկայացրել սեփականության կառուցվածքի, եկամուտների աղբյուրների և իրական շահառուների վերաբերյալ։

Ուսումնասիրվել է 42 լրատվամիջոց, 39 ընկերություն և 48 սեփականատեր։ Թափանցիկության գնահատումն իրականացվել է հինգ կատեգորիաներով՝

• Ակտիվ թափանցիկություն նշանակում է, որ ընկերությունը/լրատվամիջոցը պրոակտիվ և ամբողջական ձևով տեղեկացնում է իր սեփականության մասին, տվյալները մշտապես թարմացվում են և հեշտ ստուգելի են։ 11 լրատվամիջոց, 8 ընկերություն և 22 սեփականատեր դասակարգվել են որպես ակտիվ թափանցիկ, ինչը կազմում է ընդհանուրի 31.7 տոկոսը։
• Պասիվ թափանցիկություն նշանակում է, որ սեփականության վերաբերյալ տվյալները հեշտությամբ հասանելի են ընկերությանը կամ լրատվամիջոցին ներկայացված հարցման հիման վրա։ 7 լրատվամիջոց, 5 ընկերություն և 1 սեփականատեր դասակարգվել են որպես պասիվ թափանցիկ, ինչը կազմում է ընդհանուրի 10 տոկոսը։ Այս ընկերությունների, լրատվամիջոցների և սեփականատերերի մեծ մասը «Մեդիայի սեփականության մոնիտորինգի» հետազոտական խմբի տեղեկատվության հարցումներին տվել են մանրամասն պատասխաններ։ Այս լրատվամիջոցները, հարցումներին ի պատասխան, մանրամասն տվյալներ են ներկայացրել սեփականության կառուցվածքի մասին, սակայն իրենց կայքերում կամ հարթակներում համակարգված հրապարակային մոտեցում չեն ցուցաբերում։
• Հասարակության համար հասանելի տվյալներ նշանակում է, որ սեփականության վերաբերյալ տվյալները հեշտությամբ կարելի է գտնել այլ աղբյուրներից, օրինակ՝ հանրային ռեգիստրներից։ 21 լրատվամիջոց, 22 ընկերություն և 20 սեփականատեր դասակարգվել են որպես հասարակության համար հասանելի տվյալներ ունեցող, ինչը ընդհանուրի 48.8 տոկոսն է։ Նույնիսկ այն դեպքերում, երբ լրատվամիջոցները հրապարակային չեն բացահայտել սեփականատերերին, այդ տվյալները հնարավոր է եղել գտնել Հայաստանի արդարադատության նախարարության Իրավաբանական անձանց պետական ռեգիստրում։
• Տվյալները հասանելի չեն նշանակում է, որ սեփականության վերաբերյալ տվյալները հանրային չեն, ընկերությունը կամ լրատվամիջոցը հրաժարվում է տեղեկատվություն տրամադրել կամ չի արձագանքում, և հանրային աղբյուրներում տեղեկություն չկա։ 2 լրատվամիջոց, 2 ընկերություն և 1 սեփականատեր դասակարգվել են որպես «տվյալները հասանելի չեն», ինչը կազմում է լրատվամիջոցների 3.9 տոկոսը։ Այս դեպքերը սովորաբար վերաբերում էին բարդ կորպորատիվ կառուցվածք ունեցող կամ հարցումներին չպատասխանած և պետական ռեգիստրում թերի գրանցում ունեցող ընկերություններին։
• Ակտիվ քողարկում նշանակում է, որ բացի իրական տվյալների անհասանելիությունից, սեփականությունը քողարկվում է կեղծ ընկերությունների կամ թաքցնելու այլ մեխանիզմների միջոցով։ Հայաստանի մեդիա դաշտում ակտիվ քողարկման դեպքեր չեն արձանագրվել։

ԻՆՉՈ՞ւ

Հայաստանի մեդիայի սեփականության թափանցիկության իրավական կարգավորման շրջանակը ըստ ոլորտների զգալիորեն տարբերվում է։ Հեռուստատեսությունն ու ռադիոն գործում են սեփականության մասին ամբողջական տվյալների ներկայացման պահանջների և ակտիվ վերահսկողության ներքո, մինչդեռ տպագիր և առցանց լրատվամիջոցները գործում են թափանցիկության ընդհանրական պարտավորությունների շրջանակում՝ առանց կոնկրետ ոլորտի վերահսկողության։

Հեռուստատեսություն և ռադիո․ ամուր երաշխիքներ (յուրաքանչյուրը՝ 4.5/5)

«Տեսալսողական մեդիայի մասին» օրենքի 19-րդ հոդվածը սահմանում է՝

• Հեռարձակողները պարտավոր են ապահովել իրենց աղբյուրների թափանցիկությունը, մինչև հաշվետու տարվան հաջորդող մայիսի 1-ը հրապարակել իրենց տարեկան ֆինանսական հաշվետվությունները և տեղեկատվություն տարեկան եկամուտների մասին` ըստ սույն հոդվածի 1-ին մասում նշված եկամուտների աղբյուրների, ինչպես նաև տեղեկություններ հիմնադիրների և մասնակիցների մասին:
• Հեռարձակողները և օպերատորները պարտավոր են յուրաքանչյուր տարի մինչև ապրիլի 1-ը կարգավորող պետական մարմին ներկայացնել նախորդող տարվա հասույթի գոյացման բացվածքը և չափի վերաբերյալ տեղեկություն:

ՀՌՀ-ն վերահսկում է այս պարտավորությունների կատարումը և ունի պատասխանատվության ենթարկելու գործիքակազմ՝ տուգանքներից մինչև լիցենզիայի կասեցում կամ դադարեցում։ Բոլոր կազմակերպությունները պարտավոր են նաև սեփականության մասին տվյալները ներկայացնել Իրավաբանական անձանց պետական ռեգիստր, որը 2021 թվականից պահանջում է բացահայտել նաեւ իրական շահառուներին՝ այն անձանց, ովքեր վերահսկում են ընկերությունը կամ ունեն առնվազն 20% բաժնեմաս՝ քվեարկելու իրավունք։ Քրեական օրենսգրքի 294-րդ հոդվածը քրեականացնում է կեղծ տվյալների ներկայացումը՝ նախատեսելով վարչական և քրեական պատիժներ։

Չնայած այս պահանջներին՝ որոշ շահառու սեփականատերեր մնում են չբացահայտված։ Սեփականության բարդ կառուցվածքները, միջանկյալ ընկերությունները կամ պրոքսիների միջոցով սեփականության ձևերը կարող են ստվերել իրական վերահսկողությունը։ ՀՌՀ տարեկան հաշվետվություններում չեն հրապարակվում սեփականության մասին ներկայացված տվյալները՝ սահմանափակելով հանրային հասանելիությունը այն տվյալներին, որոնք ընկերություններն իրենք են կամավոր հրապարակում։

Տպագիր և առցանց մեդիա․ թույլ երաշխիքներ (յուրաքանչյուրը՝ 2.5/5)

Տպագիր և առցանց լրատվամիջոցների նկատմամբ թափանցիկության պահանջները զգալիորեն թույլ են։ Թեև «Զանգվածային լրատվության մասին» օրենքը պարտավորեցնում է լրատվամիջոցներին հրապարակել սեփականության մասին տվյալներն ու տարեկան ֆինանսական հաշվետվությունները, ոչ մի կարգավորող մարմին չի վերահսկում այդ պարտավորությունների կատարումը։

Այս ոլորտներն ապավինում են բացառապես Իրավաբանական անձանց պետական ռեգիստրին, որը գործում է որպես տվյալների պասիվ պահոց՝ զուրկ լինելով ստուգման կամ մոնիտորինգի որևէ մեխանիզմից։

Իրավական վերլուծության մեջ ընդգծվում է կարգավորման այս բացը՝ փաստելով, որ տպագիր և առցանց լրատվամիջոցների հաշվետվությունները «չեն վերահսկվում կարգավորող որևէ մարմնի կողմից»։ Թեև կեղծ տվյալներ ներկայացնելու համար տեսականորեն նախատեսված են քրեական պատիժներ, դրանց իրականացումը կախված է հայտնաբերման հնարավորությունից, ինչն անհնար է դառնում վերահսկողության բացակայության պայմաններում։

Գլխավոր բացթողումներ

Համակարգի հիմնական թերությունը հեռարձակող և առցանց/տպագիր մեդիայի նկատմամբ կիրառվող իրավական կարգավորման անհավասարությունն է։ Մինչ հեռարձակողները ենթարկվում են ակտիվ մոնիտորինգի և սանկցիաների օրենքի պահանջները չկատարելու համար, թերթերն ու առցանց լրատվամիջոցները գործում են նվազագույն հաշվետվողականությամբ։ Արդյունքում, թափանցիկության մակարդակը պայմանավորված է մեդիայի ձևաչափով, այլ ոչ թե միասնական սկզբունքներով։

Ավելին, իրական շահառուի սեփականության 20%-անոց շեմը կարող է չբավարարել՝ ընդգրկելու այն անձանց, ովքեր կարող են ազդեցություն ունենալ փոքր բաժնեմասերով կամ ոչ ֆորմալ վերահսկողությամբ։ Իսկ Իրավաբանական անձանց պետական ռեգիստրը չունի հետաքննական գործիքներ՝ ստուգելու ներկայացված տվյալների ճշգրտությունը կամ նույնականացնելու չբացահայտված սեփականատերերին։

Գնահատական․ 14 միավոր 20-ից = 70%

Հեռուստատեսություն (4.5/5) | Ռադիո (4.5/5) | Տպագիր մամուլ (2.5/5) | Առցանց (2.5/5)

Աղբյուրներ՝

«Տեսալսողական մեդիայի մասին» ՀՀ օրենք (2020)

«Զանգվածային լրատվության մասին» ՀՀ օրենք (2004)

«Իրավաբանական անձանց պետական գրանցման մասին» ՀՀ օրենք (2001)

ՀՀ Քրեական օրենսգիրք (2022), հոդված 294

Իրավական վերլուծություն, «Մեդիայի սեփականության մոնիտորինգ Հայաստան» (2025)

ԻՆՉՈ՞ւ

Լրատվամիջոցների քաղաքական փոխկապակցվածությունը գնահատելիս առաջնորդվել ենք վերը նշված մեթոդաբանությամբ եւ թվարկել այն ընկերությունները, որոնց կապը կուսակցությունների հետ հնարավոր է եղել ցույց տալ։ Մեր ուսումնասիրած 42 լրատվամիջոցների մեջ եղել են նաեւ այնպիսիներ, որոնց բովանդակությունը հուշում է դրանց քաղաքական փոխկապակցվածության մասին։ Այդ լրատվամիջոցների խմբագիրների ելույթներից, հարցազրույցներից, նրանց վարած հաղորդումներից հասկանալի է, թե նրանք որ քաղաքական ուժին են սատարում։ Բայց քանի որ մենք որակական հետազոտություն չենք կատարել, այլ դիտարկել ենք միայն սեփականության կառուցվածքը, իսկ սեփականության կառուցվածքում քաղաքական կապերն արտացոլված չեն եղել, այդ լրատվամիջոցները չեն բնութագրվել որպես քաղաքական փոխկապակցվածություն ունեցող։

8.1 Հեռուստատեսություն

Հեռուստալսարանի վերաբերյալ տեղեկատվության բացակայության պատճառով չենք կարող գնահատել, թե քաղաքական փոխկապակցվածություն ունեցող հեռուստաընկերություններն ինչ մասնաբաժին ունեն շուկայում։ Սակայն, կարող ենք ասել, որ մեր ուսումնասիրած 10 հեռուստաընկերություններից 9-ի սեփականատերերը քաղաքականապես փոխկապակցված են։ Ընդ որում՝ որոշների սեփականատերերը պրոքսիներ են։

Հանրային հեռուստաընկերություն (Առաջին ալիք, Առաջինի լրատվական) - Հանրային հեռուստաընկերության հիմնադիրը Հայաստանի Հանրապետությունն է, այն ֆինանսավորվում է պետական բյուջեից։ Թեեւ «Տեսալսողական մեդիայի մասին» օրենքով երաշխավորվում է, որ Հանրային հեռարձակողների ֆինանսավորումը չի կարող պակաս լինել նախորդ տարվա բյուջետային ֆինանսավորման չափից, այն հանգամանքը, որ Հանրային հեռարձակողի բյուջեն հաստատում է Ազգային ժողովը, հեռարձակողին քաղաքական կախվածության մեջ է դնում։ Լիարժեք անկախ չէ նաեւ Հանրային հեռարձակողի Խորհուրդը։ Թեեւ նրա անդամներն ընտրվում են մրցութային կարգով, նրանց նշանակում է վարչապետը։ Հանրային հեռուստաընկերության բարձրաստիճան պաշտոնյաները (գործադիր տնօրեն, տնօրենի տեղակալ եւ գլխավոր պրոդյուսեր) նախկինում պաշտոններ են զբաղեցրել վարչապետի աշխատակազմում եւ Երեւանի քաղաքապետարանում: Հեռուստաընկերության գլխավոր քաղաքական հաղորդման վարողը՝ Պետրոս Ղազարյանը, ԿԳՄՍ նախարարի ամուսինն է, իսկ Հանրային հեռուստաընկերության լրատվական և վերլուծական հաղորդումների տնօրեն Լուսինե Բարսեղյանը նախկինում աշխատել է «Հայկական ժամանակ» թերթում, որը Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի ընտանիքին փոխկապակցված լրատվամիջոց է, եղել է ԱԺ նախագահ (ներկայիս Արտաքին գործերի նախարար) Արարատ Միրզոյանի օգնականը, Ազգային ժողովի «Իմ քայլը» խմբակցության նախկին պատգամավոր Վահագն Թևոսյանի կինն է։

2025-ին տվյալների լրագրող Կատյա Մամյանի հետազոտությունը ցույց է տվել, որ Պետրոս Ղազարյանի հարցազրույցներին հիմնականում մասնակցում են իշխանության՝ «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության ներկայացուցիչներն ու համախոհները, նրանք զբաղեցրել են հաղորդման եթերային ժամանակի կեսից ավելին։

«Արմենիա» հեռուստաընկերությունը նախկինում «Պանարմենիան Մեդիա Գրուպ»-ի կազմում է եղել, 2019-ից հեռուստաընկերության միանձնյա սեփականատերը Ռոբերտ Հովհաննիսյանն է, որը «Քոմեդի քլաբ պրոդաքշընի»-ի հիմնադիր Արթուր Ջանիբեկյանի կնոջ եղբայրն է։ Արթուր Ջանիբեկյանը ՀՀ երրորդ նախագահ Սերժ Սարգսյանի փեսայի՝ Վատիկանում նախկին դեսպան Միքայել Մինասյանի ընկերն է, 85% մասնակցություն ունի Միքայել Մինասյանի հիմնադրած «Ջազզվե» սրճարանում։

«Ա թիվի» հեռուստաընկերության միանձնյա սեփականատեր Դավիթ Ավետիսյանը նախկինում ղեկավարել է «Պանարմ» ՍՊԸ-ն (Պանարմենիան մեդիա գրուպ) եւ «Արմենիա» հեռուստաընկերությունը), որոնք, մամուլի բազմաթիվ հրապարակումների եւ լրագրողական կազմակերպությունների զեկույցների համաձայն, փոխկապակցված են եղել Միքայել Մինասյանի հետ։

«Շանթ» հեռուստաընկերությունը գրեթե միշտ լոյալ է այդ պահին գործող իշխանությունների հանդեպ։ Հեռուստաընկերության 48%-ի բաժնետեր Արամ Մնացականյանը Միքայել Մինասյանի դասընկերն է։ Մնացականյանի բաժնեմասի վրա 2020 թվականի հունիսին կալանք է դրվել։ Արամ Մնացականյանին մեղադրանք է առաջադրվել, որ նա իր դասընկեր Միքայել Մինասյանի և նրա մտերիմ Լեոնիդ Արևշատյանի հետ նախնական համաձայնությամբ կատարել է փողերի լվացում։ Ըստ Դատախազության՝ Լեոնիդ Արևշատյանն արտերկրյա կազմակերպության միջոցով 5 միլիոն դոլարով ձեռք է բերել «Շանթ» ՍՊԸ-ի 48% բաժնեմասը: 2011-ին Մինասյանին և մյուսներին պատկանող կազմակերպությունների միջև ձևական վարկային պայմանագիր է կնքվել, որի միջոցով գումարը փոխանցվել է «Շանթ»-ի հիմնադիր Արթուր Եզեկյանին: Ըստ Դատախազության՝ հետագայում Լեոնիդ Արևշատյանը, Միքայել Մինասյանը և Արամ Մնացականյանը ձեռնամուխ են եղել բաժնեմասի հանցավոր ծագումը թաքցնելուն: 2015-ին Արամ Մնացականյանը ձևական գործարքի միջոցով 97.6 միլիոն դրամով ձեռք է բերել այդ բաժնեմասը՝ օրինական տեսք տալով իրենց գործողություններին:

2024-ին «Շանթ» հեռուստաընկերությունը 50% մասնաբաժին է ձեռք բերել հեռուստագովազդի վաճառքով զբաղվող «Մեդիահաուս Արմենիա» ընկերությունում, որը ստեղծվել է ի հակակշիռ Միքայել Մինասյանի հետ փոխկապակցված «Մեդիա Ինթերնեշնլ Սերվիս» ընկերության: «Մեդիահաուս Արմենիայի» ֆինանսական տնօրենը վարչապետի աշխատակազմի ղեկավար Արայիկ Հարությունյանի եղբայրն է՝ Արման Հարությունյանը, որը նաեւ Երեւանի ավագանու «Քաղաքացիական պայմանագիր» խմբակցության անդամ է։

«Կենտրոն» հեռուստաընկերության սեփականատեր Սեդրակ Առուստամյանը փայատեր կամ տնօրեն է մի շարք ընկերություններում, որոնք պատկանում են կամ փոխկապակցված են «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցության նախագահ Գագիկ Ծառուկյանին կամ նրա ընտանիքին։

«5-րդ» ալիք հեռուստաընկերության սեփականատեր Արմեն Թավադյանը մտերիմ հարաբերություններ ունի ՀՀ 2-րդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի հետ։ «Մարտի 1-ի» գործով Քոչարյանի դատավարության ժամանակ մասնակցել է ի պաշտպանություն նրա կազմակերպված ցույցերին։ Այդ գործով Արմեն Թավադյանին առանձին մեղադրանք էր առաջադրվել՝ արդարադատությանը խոչընդոտելու փորձ։ Մասնավորապես, նա մեղադրվում էր մարդկանց գումարով շահագրգռելու եւ հօգուտ Ռոբերտ Քոչարյանի սուտ ցուցմունքներ տալուն դրդելու մեջ։ Վաղեմության ժամկետն անցած լինելու հիմքով 2022 թ. դատարանի որոշմամբ Արմեն Թավադյանի նկատմամբ քրեական հետապնդումը դադարեցվել է։

Հ2 հեռուստաընկերության 50%-ի սեփականատեր Սամվել Մայրապետյանը քաղաքական կապեր ունեցող խոշոր բիզնեսմեն է։ Էլիտար շինարարության նրա բիզնեսը զարգացել է ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի պաշտոնավարման շրջանում, նա արտոնյալ ձեւով կառուցապատման իրավունք էր ստանում Երեւանի փոքր կենտրոնում։ Սամվել Մայրապետյանը եւ Ռոբերտ Քոչարյանի ավագ որդին՝ Սեդրակ Քոչարյանը, համատեղ բիզնես ունեն՝ «Տոյոտա Երևան» ՍՊԸ-ն, որը զբաղվում է «Տոյոտա» մակնիշի ավտոմեքենաների վաճառքով և սպասարկմամբ։

«Ֆրինյուզ» համեմատաբար նորաստեղծ (2020) հեռուստաընկերության հիմնադիր եւ միանձնյա սեփականատեր Հասմիկ Դանիելյանի մասին քիչ բան է հայտնի։ Սակայն, նրա բաժնեմասի 51%-ը որոշ ժամանակ փոխանցվել է Արմեն Ղալեչյանին, որը 2018-2023 թթ. Երևանի ավագանու անդամ էր իշխող «Իմ քայլը» դաշինքից։ Բացի այդ, հիմնադրման պահից «Ֆրի Նյուզ» ՍՊԸ-ի տնօրենը Մարիամ Մարգարյանն է՝ Հայաստանի Ազգային ժողովի նախագահ Ալեն Սիմոնյանի նախկին կինը։

Ռադիո

9 ռադիոկայաններից 5-ը ունի քաղաքական փոխկապակցվածություն։

Հանրային ռադիոն ներառվել է քաղաքական փոխկապակցվածություն ունեցողների ցանկում այն իմաստով, որ կառավարող մարմնի՝ Հանրային հեռարձակողի խորհրդի ձեւավորման վրա ակնհայտ է քաղաքական ազդեցությունը. թեեւ ՀՀԽ անդամներն ընտրվում են մրցույթով, նրանց նշանակում է վարչապետը։ Ռադիոյի բյուջեն նույնպես հաստատում է ԱԺ-ն, որտեղ քաղաքական մեծամասնության ձայնն է որոշիչ։ Սակայն, պետք է նկատել, որ Հանրային ռադիոն խմբագրական ավելի մեծ անկախություն ունի, ավելի ազատ է, քան Հանրային հեռուստատեսությունը։ Գուցե նաեւ այն պատճառով, որ ռադիոյի ազդեցությունը հասարակական կարծիքի վրա ավելի փոքր է, հետեւաբար քաղաքական իշխանությունները պակաս հետաքրքրված են ռադիոյի գործունեությանը միջամտելով։

«Երեւան էֆէմ» եւ «Ավտոռադիո» ռադիոկայանների բաժնետերերից Արմեն Ամիրյանն է քաղաքական փոխկապակցվածություն ունեցել։ Նա եղել է Հայաստանի հանրապետական կուսակցության անդամ, կուսակցության ընտրացուցակով 2017-ին ընտրվել է ԱԺ պատգամավոր, սակայն հրաժարվել է մանդատից եւ շարունակել աշխատանքը Մշակույթի նախարարի պաշտոնում։ 2018-ին դադարեցրել է անդամակցությունը ՀՀԿ-ին։

«Սպուտնիկ Արմենիա» ռադիոկայանի հիմնադիրը օտարերկրյա կառավարություն է՝ ՌԴ-ն, այդ հիմքով այն համարվել է քաղաքական փոխկապակցվածություն ունեցող։

«Ռադիո Հայ»-ի հիմնադիր եւ սեփականատեր Անահիտ Թարխանյանի կապը քաղաքականությանը արտացոլվում է երկու դրվագում. 2018 թվականին որպես քաղաքապետի թեկնածու նա մասնակցել է Երևանի ավագանու արտահերթ ընտրություններին՝ «Երևանի հանրություն» դաշինքի ցուցակով։ Իսկ նրա ամուսինը՝ Անդրիաս Ղուկասյանը, Հայ կառուցողական կուսակցության նախագահն է։ 2013-ի նախագահական ընտրություններին եղել է նախագահի թեկնածու։ Ղուկասյանը «Ռադիո Հայ»-ով վարում է «Քաղաքական վերլուծություններ Անդրիաս Ղուկասյանի» հետ հաղորդումը, որի հովանավորը Հայ կառուցողական կուսակցությունն է։

Տպագիր մամուլ

Ուսումնասիրված 8 լրատվամիջոցից 4-ի սեփականատերերը քաղաքական փոխկապակցվածություն ունեն։

«Իրավունք» թերթի երեք բաժնետերերն էլ կապված են/էին «Սահմանադրական իրավունք միություն» կուսակցության հետ։ Հայկ Բաբուխանյանը կուսակցության նախագահն է, ԱԺ երկու գումարումների պատգամավոր է եղել, մեկ անգամ՝ «Իրավունք և միաբանություն» դաշինքի ցուցակով, երկրորդ անգամ՝ Հանրապետական կուսակցության ընտրական ցուցակով։ 2021 թվականին Բաբուխանյանը հիմնադրել է նաեւ «Ուժեղ Հայաստան Ռուսաստանի հետ» կուսակցությունը։ Գեղամ Գրիգորյանը՝ կուսակցության նախագահության անդամ, երրորդ բաժնետերը՝ Հովհաննես Գալաջյանը, որը մահացել է 2024-ին եւ նրա բաժնետոմսերը փոխանցվել են ընտանիքի անդամին, եւս կուսակցության նախագահության անդամ էր։

«Ազգ» թերթի հիմնադիրները, այդ թվում՝ գլխավոր խմբագիր Հակոբ Ավետիքյանը, Ռամկավար ազատական կուսակցության անդամներ են։

«Ժողովուրդ» օրաթերթի հիմնադիր եւ սեփականատեր Թագուհի Թովմասյանը ԱԺ 8-րդ գումարման Ազգային ժողովի պատգամավոր է, «Պատիվ ունեմ» խմբակցության անդամ։ Թեեւ «Պատիվ ունեմ» դաշինքի ցուցակում ընդգրկվել էր որպես անկուսակցական պատգամավոր, սակայն ներկայացնում է այդ քաղաքական ուժը։

«Փաստ» թերթի հիմնադիր ու սեփականատեր Վարուժան Բաբաջանյանը զբաղվել է քաղաքականությամբ։ Չլինելով կուսակցական՝ նա երեք անգամ (2017, 2018, 2021) մասնակցել է խորհրդարանական ընտրություններին՝ թեկնածու առաջադրվելով «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցությունից կամ «Ծառուկյան» դաշինքից։ Սակայն որեւէ անգամ չի ընտրվել։

Առցանց մեդիա

Հետազոտության շրջանակում ուսումնասիրված 15 առցանց լրատվամիջոցներից 10-ի սեփականատերերը քաղաքական փոխկապակցվածություն ունեն։

«Ազատության» հիմնադիրն օտարերկրյա կառավարություն է՝ ԱՄՆ-ն, այդ հիմքով այն համարվել է քաղաքական փոխկապակցվածություն ունեցող։

1in.am առցանց լրատվամիջոցի սեփականատեր Արման Բաբաջանյանը «Հանուն Հանրապետության» կուսակցության հիմնադիրն է։ 2018թ. դեկտեմբերի 9-ին ԱԺ պատգամավոր է ընտրվել «Լուսավոր Հայաստան» կուսակցության համապետական ընտրական ցուցակով:

Tert.am-ը, որը նախկինում «Պանարմենաին մեդիա գրուպի» կազմում է եղել, ապա անցել «Քառյակ մեդիային», առնչություն ունի Հայաստանի հանրապետական կուսակցության հետ։ Թերթի առաջին հիմնադիր Արման Սահակյանը ՀՀԿ անդամ էր, պատգամավոր, «Քառյակ մեդիայի» չորս հիմնադիրներն էլ՝ Սամվել Ֆարմանյան, Կարեն Բեքարյան, Արման Սաղաթելյան, Միհրան Հակոբյան, Աժ պատգամավոր են եղել ՀՀԿ ցուցակով, ոմանք՝ նաեւ կուսակցության անդամ (Միհրան Հակոբյանը 2019-ին հեռացել է կուսակցությունից)։

24 news-ի բաժնետերերից երկուսը՝ Նարեկ Գալստյանը եւ Գէորգ Սաչլեանը, Սոցիալ-դեմոկրատ հնչակյան կուսակցության անդամ են։

«ՍիվիլՆեթի» հիմնադրի՝ «Սիվիլիթասի» հիմնադիրը քաղաքական գործիչ, Հայաստանի նախկին արտգործնախարար Վարդան Օսկանյանն է, 2016-ին ստեղծված «Համախմբում» կուսակցության ղեկավարը։

armtimes.com («Հայկական ժամանակ») առցանց լրատվամիջոցի բաժնետոմսերի հսկիչ փաթեթը պատկանում է ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի զոքանչին՝ Կիմա Մկրտչյանին, մյուս բաժնետերը՝ Հայկ Գեւորգյանը, ԱԺ 7-րդ գումարման պատգամավոր է եղել «Իմ քայլը» կուսակցությունների դաշինքի ընտրական ցուցակով։ Երրորդ բաժնետերը՝ Պետրոս Մակեյանը, քաղաքական գործիչ է, եղել է «Ժողովրդավարական Հայրենիք» կուսակցության նախագահը։

Civic.am-ը Հայաստանի կառավարող ուժի՝ «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության կայքն է, թեեւ այդ մասին կայքում որեւէ նշում չկա։ «Մեդիայի սեփականության մոնիտորինգի» հետազոտական խումբը դա պարզել է դատական փաստաթղթերից։ Հետազոտության արդյունքների շնորհանդեսից մեկ շաբաթ առաջ կուսակցության փոխնախագահ, ՔՊ խմբակցության պատգամավոր Վահագն Ալեքսյանյանը Civic.am-ի «Ամբիոն» փոդքասթի ժամանակ, որի վարողն է ինքը, հայտարարել է, որ Civic.am-ը ՔՊ-ի կայքն է, ֆինանսավորվում է կուսակցության կողմից։

armlur.am-ի (հրատարակիչը՝ «Ժողովուրդ թերթ խմբագրություն» ՍՊԸ) հիմնադիր եւ սեփականատեր Թագուհի Թովմասյանը ԱԺ 8-րդ գումարման Ազգային ժողովի պատգամավոր է, «Պատիվ ունեմ» խմբակցության անդամ։ Թեեւ «Պատիվ ունեմ» դաշինքի ցուցակում ընդգրկվել էր որպես անկուսակցական պատգամավոր, սակայն ներկայացնում է այդ քաղաքական ուժը։

radar.am-ի խոշոր բաժնետեր Վարագ Սիսեռյանը «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության անդամ է եղել։ Թեեւ 2020-ին դուրս է եկել կուսակցությունից, հայտարարել է, որ քաղաքական գիծը չի փոխում։ Նա փոխկապակցված է Երեւանի քաղաքապետ Տիգրան Ավինյանի հետ, 2018 -2020 թթ. եղել է այդ ժամանակ փոխվարչապետ Տիգրան Ավինյանի գրասենյակի ղեկավարը։

Mediahub.am-ը փոխկապակցված է «Հայրենիք» կուսակցության նախագահ Արթուր Վանեցյանի հետ։ Կայքի միակ սեփականատեր եւ տնօրեն Վահագն Բոյաջյանը եղել է Ազգային անվտանգության ծառայության նախկին պետ Արթուր Վանեցյանի մամուլի կենտրոնի ղեկավարը, իսկ Վանեցյանի հրաժարականից հետո դարձել է նրա օգնականը։ Կայքի խմբագրությունը տեղակայված է «Հայրենիք» կուսակցության շենքում։

8.5 Քաղաքականության հետ փոխկապակցված սեփականության թափանցիկությունը

Քաղաքական փոխկապակցվածություն ունեցող լրատվամիջոցներից գրեթե ոչ մեկը հրապարակայնորեն չի հայտարարում այս կամ այն կուսակցության հետ իր առնչության մասին։ Գրեթե բոլորը դիրքավորվում են որպես անկախ լրատվամիջոցներ։

8.6 Հայաստանում կան շահերի բախման վերաբերյալ իրավական կարգավորումներ, սակայն դրանք (իրականում) ընդգրկում են միայն որոշակի քաղաքական կապեր ունեցող խմբեր։ «Տեսալսողական մեդիայի մասին» օրենքի 15-րդ հոդվածի 2-րդ մասը արգելում է Հանրապետության նախագահին, կառավարության անդամներին, Ազգային ժողովի պատգամավորներին, դատավորներին և համայնքների ղեկավարներին, ինչպես նաև նրանց անմիջական հարազատներին (ծնողներ, ամուսիններ, երեխաներ, քույրեր և եղբայրներ) լինել մասնավոր հեռարձակող ընկերությունների հիմնադիր կամ բաժնետեր։ Սա ապահովում է շահերի բախման կանխարգելման հստակ երաշխիքներ հանրապետական և/կամ քաղաքային սփռման հեռուստատեսության և ռադիոյի համար։

Սակայն «ԶԼՄ-ների մասին» օրենքը նման սահմանափակումներ չի նախատեսում տպագիր մամուլի կամ առցանց լրատվական հարթակների համար, ինչը նշանակում է, որ քաղաքական գործիչները չեն կարող տիրապետել հեռուստա կամ ռադիոընկերությունների, սակայն իրավական խոչընդոտներ չունեն՝ տպագիր կամ թվային լրատվամիջոցների սեփականատեր լինելու համար։ Արգելքը վերաբերում է միայն ուղիղ սեփականության ձևերին (հիմնադիրներ/բաժնետերեր) և չի տարածվում միջնորդ ընկերությունների կամ վստահված անձանց միջոցով իրականացվող անուղղակի վերահսկողության դեպքերի վրա։

8.7 Խմբագրական անկախություն եւ ինքնագրաքննություն

Սեփականատերերի կողմից լրատվամիջոցների խմբագրական քաղաքականությանը, խմբագրական աշխատանքին միջամտության առանձնակի դեպքեր հայտնի չեն, ինչը չի նշանակում, որ դա բացառվում է։ Հայաստանում լրագրողները խուսափում են խոսել խմբագրությունների ներքին խնդիրների մասին, քանի որ ինչպես շուկան, այնպես էլ երկիրը փոքր է, եւ «բոլորը բոլորին ճանաչում են»։ Բացի այդ, իմանալով լրատվամիջոցի քաղաքական կապերի մասին, լրագրողներն ու խմբագիրներն իրենք հասկանում են, թե ինչը ինչպես պետք է լուսաբանել՝ ինքնագրաքննելով իրենց։ Միջազգային կառույցների, հետազոտական կազմակերպությունների զեկույցներում փաստվում է, որ Հայաստանում լրագրողները ինքնագրաքննություն են կիրառում՝ իրենց նյութերը լրատվամիջոցի քաղաքական գծին համապատասխանեցնելու համար։ Բայց այդ մասին հրապարակավ չեն խոսում։

8.8 Խմբագրական անկախության երաշխիքներ

Հայաստանում լրատվամիջոցների ինքնակարգավորման մեխանիզմները սկսել են ներդրվել 2000-ականներին։ Բազմաթիվ լրատվամիջոցներ ունեն էթիկայի սեփական կանոնագիր, շատերը միացել են 2007թ. ստեղծված ԶԼՄ-ների Էթիկայի դիտորդ մարմնին եւ ընդունել Դիտորդ մարմնի «Հայաստանի լրատվամիջոցների եւ լրագրողների էթիկական սկզբունքների կանոնագիրը»։ Ինքնակարգավորման այս նախաձեռնությունը ներկայում միավորում է հայաստանյան ավելի քան 9 տասնյակ լրատվամիջոց, որոնց թվում են ինչպես հեռարձակող աուդիովիզուալ, այնպես էլ տպագիր եւ առցանց լրատվամիջոցներ։

2020-ին ընդունված «Տեսալսողական մեդիայի մասին» օրենքով էթիկայի կանոնագրի առկայությունը սահմանվեց որպես լիցենզիայի պայման։ Լիցենզիա ստացած բոլոր հեռուստաընկերություններում գործում է կամ էթիկայի խորհուրդ կամ օմբուդսմեն, կամ որեւէ մեկը նշանակված է պատասխանատու էթիկական հարցերի համար։ Հանրային հեռարձակողը նույնպես ունի էթիկայի կանոնների առանձին փաստաթուղթ։

Այս բոլոր կանոնագրերը պարունակում են հատուկ դրույթներ կամ բաժիններ խմբագրական անկախության մասին։ Սակայն, որքանո՞վ են գործնականում կիրառվում այդ դրույթները, առանձին հետազոտության նյութ է։

Մեդիայի ինքնակարգավորման մեխանիզմները խթանելու համար Արդարադատության նախարարությունը 2023-ին փոփոխություններ էր առաջարկում «Զանգվածային լրատվության մասին» օրենքում և Քաղաքացիական օրենսգրքում։ Նպատակը ինքնակարգավորման համապարփակ համակարգի ներդրումն էր։ Հիմնավորումների թվում նաեւ ԶԼՄ-ների խմբագրական ազատության պահպանումն է։ Նախագծի շուրջ հանրային քննարկումներ տեղի ունեցան, բայց այն այդպես էլ չի ուղարկվել Ազգային ժողով։

Միավոր՝ 2.62, ԲԱՐՁՐ ՌԻՍԿ

Աղբյուրներ՝

Իրավական վերլուծություն, «Մեդիայի սեփականության մոնիտորինգ Հայաստան 2025»

«Հայաստանում խոսքի ազատության ու մեդիայի սպառման հետազոտություն» (2023), Ինտերնյուս, մուտք՝ 16.10.2025

(անգլերեն) «Հայաստանում մեդիայի գործունեության առանձնահատկությունները» (2018), Wschód Europy, Թողարկում 4, համար 1, մուտք՝ 16.10.2025

(անգլերեն) «Նվազող վստահություն և աճող պառակտվածություն՝ Հայաստանի մեդիայի դժվար ճանապարհը», Մամուլի միջազգային ինստիտուտ, մուտք՝ 16.10.2025

«Հայաստանի լրատվամիջոցների էթիկական սկզբունքների կանոնագիր» (2024), ԶԼՄ-ների էթիկայի դիտորդ մարմին, մուտք՝ 16.10.2025

«ԶԼՄ-ների էթիկայի դիտորդ մարմին՝ 2025-ի հայտարարություններ և կարծիքներ», ԶԼՄ-ների էթիկայի դիտորդ մարմին, մուտք՝ 16.10.2025

«ԶԼՄ օրենքում և հարակից օրենքում փոփոխություններ եւ լրացումներ կատարելու նախագիծ», e-Draft, Հայաստանի կառավարության պորտալ, մուտք՝ 16.10.2025

ԻՆՉՈ՞ւ

Հայաստանի մեդիա ենթակառուցվածքը խառը ռիսկեր է պարունակում։ Տպագիր և ինտերնետային մամուլի տարածման ոլորտներում քաղաքական նվազագույն միջամտություն կա, մինչդեռ հեռուստատեսային ոլորտի քաղաքական կապերը մտահոգիչ են՝ պայմանավորված կարգավորող մարմինների կենտրոնացվածությամբ և նշանակումների մեխանիզմներով։ Միևնույն ժամանակ, լսարանի չափման մենաշնորհային դիրք ունեցող ծառայությունը և թափանցիկ տվյալների բացակայությունը խոցելի են դարձնում մեդիայի բազմակարծությունը։

9.1 Տպագիր մամուլի տարածման ցանցեր. ցածր ռիսկ

Հայաստանում գործում է մամուլի տարածման երեք գործակալություն՝ «Հայփոստը» (կենտրոնացած է փոստային ծառայությունների վրա), «Բլից Մեդիա»-ն (թերթեր և ամսագրեր) և «Պրես Ստենդ»-ը (ամենամեծը, 330 կրպակով)։ «Պրես Ստենդ»-ի սեփականատեր Արման Սահակյանը Հանրապետական կուսակցության անդամ և նախկին պատգամավոր է, ով 2008 թվականին «Մեդիա Սթայլ» ՍՊԸ-ի միջոցով նաև հիմնել է tert.am-ը։ Չնայած քաղաքական այս նախապատմությանը, տարածման ոլորտում խտրական գործելակերպի վերաբերյալ ապացույցներ չկան։ Ոլորտի հիմնական մարտահրավերները քաղաքական չեն, այլ տնտեսական. մնացել է ընդամենը ութ հանրապետական նշանակության թերթ (հինգ տարի առաջվա քսանից), 1,000-6,000 տպաքանակով և միջինը 50% վաճառքով։ Տպագիր մեդիայի սպառումը նվազել է մինչև 3%, ընդ որում՝ միայն 0.5%-ն է այն համարում նորությունների աղբյուր։

9.2 Ռադիոսփռման ցանցեր. ցածր ռիսկ

Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովը (ՀՌՀ) ռադիոհեռարձակման լիցենզիաները հատկացնում է մրցութային կարգով, և քաղաքական դրդապատճառներով խտրականության փաստագրված դեպքեր չկան։ Ռադիոն հիմնականում ծառայում է որպես զվարճանքի, այլ ոչ թե լրատվական միջոց։ ՀՌՀ-ի կառուցվածքային անկախությունը վտանգվում է դրա անդամների նշանակման մեխանիզմով. անդամներն ընտրվում են Ազգային ժողովի կողմից երեք հինգերորդ մեծամասնությամբ, ինչն ապահովում է իշխող կուսակցության վերահսկողությունը։ Այնուամենայնիվ, հաշվի առնելով ռադիոյի սահմանափակ դերը լուրերի տարածման գործում, այս հանգամանքը նվազագույն գործնական ռիսկ է պարունակում մեդիայի բազմակարծության համար։

9.3 Հեռուստասփռման ցանցեր. միջին ռիսկ

Հեռուստատեսային ենթակառուցվածքների վրա քաղաքական վերահսկողությունը պետական սեփականության և կարգավորող մարմնի վերահսկողության միջոցով մտահոգիչ է։ Հանրային հեռարձակողի 100% սեփականատերը պետությունն է, իսկ նրա Խորհրդի անդամները, չնայած մրցութային ընտրական գործընթացներին, նշանակվում են վարչապետի կողմից վեց տարի ժամկետով։ Հեռուստատեսության և ռադիոյի հանձնաժողովը (ՀՌՀ) հեռարձակման լիցենզիաներ և մուլտիպլեքսի սլոթեր է հատկացնում մրցույթներով, սակայն Ազգային ժողովի կողմից Հանձնաժողովի անդամների նշանակման համար պահանջվող երեք հինգերորդ ձայնի պահանջը վտանգում է նրա անկախությունը, ինչը իշխող կուսակցությանը լիակատար վերահսկողություն է տալիս բոլոր նշանակումների նկատմամբ։ 2020 թվականին մուլտիպլեքսային համակարգին անցնելու նպատակով սլոթերի բաշխման վերաբերյալ նշանակալի թվով իրավական ակտեր ընդունվեցին։ Թեև կոնկրետ լրատվամիջոցների նկատմամբ համակարգային խտրականության փաստագրված ապացույցներ չկան, նշանակումների լիազորությունների կենտրոնացումը գործադիր իշխանության և իշխող կուսակցության ձեռքում կառուցվածքային ռիսկեր է ստեղծում։

9.4 Ինտերնետային բովանդակության տարածման ցանցեր. ցածր ռիսկ

Հեռահաղորդակցության ոլորտում գերիշխում են չորս ընկերություններ՝ «Վիվա Արմենիա», «Տելեկոմ Արմենիա», «Յուքոմ» և «ՋԻԷՆՍԻ-Ալֆա» (ՕՎԻՈ), որոնք 2025 թվականի հունվար-հունիս ամիսներին միասին վճարել են 20.4 միլիարդ դրամ հարկ։ Միայն «Յուքոմ»-ն ունի քաղաքական կապեր՝ ֆինանսների նախկին նախարար Գագիկ Խաչատրյանի հետ կապի միջոցով, որի որդին՝ Գուրգեն Խաչատրյանը, նախագահում է ընկերության խորհուրդը։ Սակայն ընտանիքը ներկայում ենթարկվում է քրեական հետապնդման փողերի լվացման մեղադրանքով, ինչը ենթադրում է նվազող քաղաքական ազդեցություն։ «Տելեկոմ Արմենիա»-ի սեփականատերերը (Եսայան եղբայրներ) քաղաքական կապեր չունեն։ Լրատվամիջոցների քաղաքական դիրքորոշման հիման վրա խտրական գնագոյացման կամ հասանելիության սահմանափակումների վերաբերյալ փաստեր չկան, իսկ հեռահաղորդակցության օլիգարխների նկատմամբ իրավական գործընթացները մեղմացնում են ինտերնետային ենթակառուցվածքի քաղաքականացման մասին մտահոգությունները։

9.5 Գովազդային ծառայություններ մատուցողներ. միջին ռիսկ

Հայաստանի հեռուստագովազդի շուկայում գերիշխում են գովազդի վաճառքի երկու հիմնական կազմակերպություններ՝ «Մեդիա Ինթերնեշնլ Սերվիս»-ը և «Մեդիահաուս Արմենիա»-ն։ «Մեդիա Ինթերնեշնլ Սերվիս»-ը կասկածվում է քաղաքական փոխկապակցվածության մեջ, մասնավորապես՝ Հայաստանի նախկին նախագահ Սերժ Սարգսյանի փեսա Միքայել Մինասյանի հետ կապի մեջ, որն այժմ քրեական հետապնդման է ենթարկվում։ «Մեդիահաուս Արմենիա»-ի 50%-ը պատկանում է Հանրային հեռուստատեսությանը, իսկ դրա ֆինանսական տնօրենը վարչապետի աշխատակազմի ղեկավար Արայիկ Հարությունյանի եղբայրն է։ Որոշ լրատվամիջոցներ, այդ թվում՝ «5-րդ ալիք»-ը, պնդում են, որ գովազդի բաշխման հարցում խտրական վերաբերմունքի են արժանանում։ Թեև իրավական վերլուծության մեջ նշվում է, որ գովազդային միջոցների ոչ թափանցիկ բաշխումը վերահսկելու մեխանիզմներ չկան, շուկայի կենտրոնացումը երկու գործակալությունների ձեռքում` փաստագրված քաղաքական կապերով եւ զուգորդված խտրականության մասին բողոքներով, կառուցվածքային ռիսկեր է ստեղծում շուկայում արդար հասանելիության համար։

9.6 Լսարանի չափման ծառայություններ. բարձր ռիսկ

Հայաստանում լսարանի չափման հուսալի համակարգ չկա։ Հեռուստալսարանը չափող հիմնական ընկերությունը՝«Ադմոսֆեր»-ը, կորցրել է ոլորտի վստահությունը լսարանի տվյալների նկատմամբ։ Ըստ լրատվամիջոցների հաղորդագրությունների և ոլորտի աղբյուրների՝ ներկայում Հայաստանում չկան չափման վստահելի ծառայություններ, ինչը վակուում է ստեղծում լսարանի տվյալների առումով և ազդում լրատվամիջոցների՝ գովազդատուներին իրենց արժեքը ցույց տալու կարողության վրա։ Լսարանի չափման նոր համակարգի ներդնումը հնդկական Inditronics Media Private Limited-ի կողմից ակնկալվում է գործարկել 2025 թվականի նոյեմբեր-դեկտեմբերին, սակայն մինչ այդ անկախ կազմակերպության կողմից լսարանի հուսալի, թափանցիկ և ճշգրիտ տվյալների բացակայությունը զգալի խոչընդոտներ է ստեղծում մեդիայի համար՝ գովազդային եկամուտներ ստանալու հարցում, և լուրջ ռիսկեր է պարունակում արդար մրցակցության և մեդիայի բազմակարծության համար։

Միավոր՝ 1․6 ՄԻՋԻՆ ՌԻՍԿ

Աղբյուրներ՝

Իրավական վերլուծություն, «Մեդիայի սեփականության մոնիտորինգ Հայաստան 2025»

Տնտեսական համատեքստ - Հայաստան

Պետության մասնակցությունը լրատվամիջոցներում եւ պետական աջակցությունը մեդիային

Տեխնոլոգիական համատեքստ - Հայաստան

Մեդիա շուկայի վերլուծություն-Հայաստան, «Զինք Նեթվորք», 2024

ՀՌՀ տարեկան հաղորդում, 2024

ԻՆՉՈ՞ւ

10.1 և 10.2 – Պետական գովազդի բաշխում և կանոններ (ՄԻՋԻՆ ՌԻՍԿ-միավորը՝ 2)

Պետական գովազդ հասկացությունը Հայաստանի օրենսդրությամբ չի կարգավորվում․ այն չի սահմանվում ոչ իրավական, ոչ էլ վերահսկողական մեխանիզմների մակարդակով։

Չկան իրավական հիմքեր կամ մեխանիզմներ՝ բացահայտելու հանրային միջոցների ոչ թափանցիկ բաշխումը այն լրատվամիջոցներին, որոնք կառավարահաճո բովանդակություն են տարածում։

«Գովազդի մասին» օրենքը միայն մեկ համապատասխան դրույթ է պարունակում՝ գովազդ տարածողներին պարտավորեցնում է իրենց տարեկան գովազդային ժամանակի (կամ տպագրական տարածքի) առնվազն 5%-ը հատկացնել բնակչության առողջության և առողջապահության, բնության պահպանության, սոցիալական պաշտպանության հարցերով ազգային շահեր ներկայացնող և առևտրային բնույթ չկրող սոցիալական գովազդներին:

Նման սոցիալական գովազդների պատվիրատու կարող են լինել նախարարությունները, պետական կառույցները, տարածքային կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինները, ինչպես նաև հասարակական կազմակերպությունները, իսկ եթե պատվիրատուն պետությունն է, ապա այն հոգում է արտադրության և տեղադրման ծախսերը։

Սակայն, այս դրույթից բացի, չկան կանոններ, թափանցիկ մեխանիզմներ կամ վերահսկողական համակարգեր, որոնք կկարգավորեին պետական գովազդի ընդհանուր բաշխումը լրատվամիջոցների միջև։ Թեև փաստագրված տվյալներ չկան պետական գովազդի համակարգային խտրական բաշխման մասին, կարգավորող շրջանակի բացակայությունը անհնար է դարձնում արդարության կամ համաչափության գնահատումը։ Պետական գովազդի բաշխումն իրականացվում է առանց հստակ չափանիշների, մոնիտորինգի մեխանիզմների կամ հրապարակայնության պարտադիր պահանջների, ինչն էլ քաղաքական կողմնակալության կամ գերակա վերաբերմունքի ռիսկեր է ստեղծում։

Տվյալներ չկան ոչ պետական գովազդի ծավալի, ոչ էլ տարբեր մեդիա ոլորտներում (հեռուստատեսություն, ռադիո, տպագիր և առցանց մամուլ) դրա բաշխման մասին։ «Մեդիայի սեփականության մոնիտորինգ» թիմի հետազոտական խմբին Ֆինանսների նախարարությունից հայտնել են, որ պետական բյուջեում գովազդային ծախսերն առանձնացված չեն առանձին տողով, այլ ներառված են յուրաքանչյուր ծրագրի ծախսերի մեջ, ուստի հստակ տվյալ չունեն պետական գովազդի ծավալի մասին։

10.3–10.6 Տվյալներ չկան

10.7 Պետության ուղիղ ֆինանսական աջակցությունը լրատվամիջոցներին (Միջին ռիսկ)

Հայաստանում պետությունը լրատվամիջոցներին ուղիղ ֆինանսական աջակցություն է տրամադրում մի քանի մեխանիզմով՝ թափանցիկության տարբեր մակարդակներով։

2008 թվականից սկսած՝ Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությունն իրականացնում է «Ոչ պետական մամուլի հրատարակություն» պետական ծրագիրը՝ դրամաշնորհներ տրամադրելով բաց մրցութային ընթացակարգով՝ երեք անվանակարգերում․

• ազգային փոքրամասնությունների պարբերականներ,
• գրական պարբերականներ,
• մշակութային պարբերականներ։

Նախարարությունը որոշումները կայացնում է մասնագիտական խորհրդի առաջարկությունների հիման վրա և արդյունքները հրապարակում իր կայքում, ինչը որոշ չափով թափանցիկություն է ապահովում։ Սփյուռքի գործերի գլխավոր հանձնակատարի գրասենյակը նույնպես ֆինանսական աջակցություն է տրամադրում լրատվամիջոցներին՝ 2020-2024 թվականներին ընդհանուր առմամբ 56.5 միլիոն դրամ (տարեկան 10 միլիոնից՝ մինչև 16.5 միլիոն դրամ 2024-ին)։ Սակայն գրասենյակը հրաժարվել է ներկայացնել գումարի բաշխման մեխանիզմները կամ հրապարակել շահառուների անունները՝ հղում անելով պայմանագրերում առկա գաղտնիության դրույթներին։

2025 թվականի ապրիլին Կառավարությունը ստեղծել է նաև «Հանրօգուտ մեդիամիջավայր» հիմնադրամը, որի նպատակն է դրամաշնորհներ տրամադրել հանրային մուլտիպլեքսում սլոթի օգտագործման լիցենզիա ստացած հեռարձակողներին ` հանրօգուտ բովանդակություն (մշակութային, կրթական, ուսումնական, գիտակրթական, մանկական, մարզական և այլ տեսալսողական հաղորդումներ) ստեղծելու համար: Սակայն հիմնադրամի բյուջեն, ընթացակարգերը և ֆինանսական միջոցների բաշխման չափանիշները դեռ մշակված չեն։

Այսպիսով, թեև պետական աջակցության որոշ ուղիղ ծրագրեր իրականացվում են մրցութային և բաց կանոններով, մյուսներում բացակայում է հստակությունը և վերահսկողությունը, ինչը քաղաքական կողմնակալության որոշ ռիսկեր կարող է ստեղծել։

10.8 Արդյո՞ք անուղղակի ֆինանսական աջակցությունը բաշխվում է արդար, թափանցիկ և հստակ կանոններով։

Հայաստանում պետության կողմից մեդիային անուղղակի ֆինանսական աջակցություն՝ հարկային արտոնությունների կամ ծախսերի նվազեցման ձեւով, չի ցուցաբերվում։ Միակ աջակցությունը պետական գույք համարվող շենքերում որոշ լրատվամիջոցների տարածքներ տրամադրելն էր՝անհատույց օգտագործման պայմանով կամ ցածր սակագներով։ Դեռ խորհրդային ժամանակներից ժառանգություն մնացած Մամուլի շենքում, որը կառուցված էր մամուլի համար եւ գտնվում է Երեւանի կենտրոնում, բազմաթիվ խմբագրություններ էին տեղակայված։ Շենքը հանձնված է Պետական գույքի կառավարման կոմիտեին։ 2025-ին Կոմիտեն սկսել է տարածքն ազատելու ծանուցագրեր ուղարկել այն խմբագրություններին, որոնց պայմանագրի ժամկետը լրացել է՝ հրաժարվելով երկարացնել։ Օրինակ՝ «Առավոտ» օրաթերթը, որը հիմնադրման օրվանից արդեն 31 տարի այդ շենքում էր, 2025-ի հուլիսին լքեց տարածքը։ Իսկ Երեւանի քաղաքապետարանը որոշեց վերանայել իր հաշվեկշռում գտնվող շենքերում տեղակայված խմբագրությունների՝ տարածքների վարձակալության արտոնյալ սակագները՝ դրանք հավասարեցնելով շուկայական գներին։

Քանի որ Հայաստանը մեդիային անուղղակի ֆինանսական աջակցություն չի տրամադրում, որը կարող էր անարդար կամ խտրական բաշխման ռիսկեր ստեղծել, այս հարցը գնահատման ռիսկ չի պարունակում։ 2025 թվականից սկսած՝ գրասենյակային տարածքների անհատույց հատկացման որոշման վերանայումը նշանակում է, որ այլևս չեն մնացել անուղղակի աջակցության այնպիսի մեխանիզմներ, որոնց միջոցով կարող էր քաղաքական կողմնակալություն կամ խտրականություն դրսեւորվել։

10.9 Արդյո՞ք բոլոր լրատվամիջոցներին հասանելի է պետական լրատվական գործակալության բովանդակությունը և նրանից ստանում են համապատասխան որակյալ բովանդակություն։

Հայաստանն ընդամենը մեկ պետական լրատվական գործակալություն ունի՝ «Արմենպրեսը», որը առաջին հայկական գործակալությունն է՝ հիմնադրված 1918-ին։ Որպես պետական գործակալություն այն, բնականաբար, արտացոլում է պետության կամ Կառավարության քաղաքականությունը, համարվում է պաշտոնական աղբյուր։ Բարձրաստիճան պաշտոնյաները հաճախ են բացառիկ հարցազրույցներ տալիս «Արմենպրեսին», գործակալության միջոցով փոխանցվում են Կառավարության, վարչապետի քաղաքական ուղերձները։ Բոլոր լրատվամիջոցները, պատշաճ հղումով, կարող են օգտագործել «Արմենպրեսի» նյութերը, քանի որ դրա բովանդակությունը բաց է, անվճար։ Սակայն «Արմենպրեսի» նյութերում չեք հանդիպի Կառավարության գործունեության քննադատության, դրա բովանդակությունը հիմնականում արտացոլում է կառավարության առաջնահերթությունները։

«Արմենպրեսի» լրագրողները կարող են առավելություն ստանալ՝ պաշտոնական պատվիրակությունների հետ արտասահմանյան այցերի մեկնելու եւ լուսաբանելու կարեւոր բանակցություններ կամ այլ քաղաքական իրադարձություններ։ Պետական լծակների շնորհիվ այն կարողանում է պայմանագրեր կնքել այլ երկրների պետական գործակալությունների հետ՝ տեղեկատվություն փոխանակելու վերաբերյալ։

10.10 Արդյոք հանրային հեռարձակողը անկախ ձեւով եւ բավարար չափով ֆինանսավորում է ստանում։

Հանրային հեռարձակողը պետական բյուջեից ֆինանսավորում է ստանում «Տեսալսողական մեդիայի մասին» օրենքի 29-րդ հոդվածով սահմանված ընթացակարգով, որը կարևոր երաշխիք է պարունակում՝ ֆինանսավորումը չի կարող պակաս լինել նախորդ տարվա հատկացումից։ Սա ֆինանսական կայունություն է ապահովում և կանխում է բյուջեի անսպասելի կրճատումները՝ որպես ուղիղ վերահսկման մեխանիզմ։ Այնուամենայնիվ, հանրային հեռարձակողի ֆինանսավորման կառուցվածքն անարդար մրցակցային պայմաններ է ստեղծում մեդիա շուկայում, որտեղ Հանրային հեռուստատեսությունն արդեն իսկ 60.6% մասնաբաժին ունի, իսկ Հանրային ռադիոն՝ 56.1%։

2020 թվականի օրենսդրական փոփոխությամբ՝ հանրային հեռարձակողին, որը ֆինանսավորվում էր պետական բյուջեից և գերիշխող դիրք ուներ շուկայում, թույլատրվեց եկամուտ ստանալ նաև գովազդից։ Դա անհավասար պայմաններ ստեղծեց մասնավոր հեռուստաընկերությունների և ռադիոկայանների համար, որոնք ամբողջությամբ ապավինում են գովազդային եկամուտներին։ Մասնավոր հեռարձակողները հայտնում են, որ Հանրային հեռուստատեսության հնարավորությունը՝ ավելի ցածր գովազդային սակագներ առաջարկելու և գովազդը տարբեր ալիքներով հեռարձակելու՝ միաժամանակ պահպանելով պետական կայուն ֆինանսավորումը և վերահսկելով շուկայի մեծ մասը, անարդար մրցակցություն է ստեղծում եւ թուլացնում մասնավոր հեռուստաընկերություններին։

Հանրային հեռարձակողի ֆինանսավորման բավարար լինելը կասկածի տակ չէ, սակայն ֆինանսավորման մեխանիզմի անկախությունը քաղաքական ազդեցությունից վտանգված է պետական բյուջեից կախվածության պատճառով։ Միևնույն ժամանակ, համակարգի մրցակցային արդարությունը էականորեն խաթարված է այն փաստով, որ պետության կողմից ֆինանսավորվող հեռարձակողը, որը շուկայում ավելի քան 60% մասնաբաժին ունի, կարող է ուղղակիորեն մրցել գովազդային շուկայում՝ պահպանելով բյուջետային ապահովվածությունը։ Սա ՄԻՋԻՆ ՌԻՍԿ է միջավայրի համար, քանի որ աղավաղում է շուկայի պայմանները և սպառնում մասնավոր մեդիայի կենսունակությանը։

10.11 Հանրային հեռարձակողի ղեկավարության նշանակման և ազատման գործընթացի անկախությունը (Միջին ռիսկ)

«Տեսալսողական մեդիայի մասին» օրենքի համաձայն՝ Հանրային հեռարձակողը սահմանված է որպես Հայաստանի Հանրապետությանը 100 տոկոս պատկանող ընկերության սեփականությունը հանդիսացող հեռարձակող։ Հանրային հեռարձակողի կառավարումն ապահովող և հսկողություն իրականացնող մարմինը Հանրային հեռարձակողի խորհուրդն է: Թեեւ Խորհրդի անդամներն ընտրվում են մրցութային կարգով, նրանց նշանակում է վարչապետը՝ վեց տարի ժամկետով: Նման նշանակումներն ամբողջությամբ գործադիր իշխանությանը վերապահելը նվազեցնում է հանրային հեռարձակողի կառավարման անկախությունը։

«Տեսալսողական մեդիայի մասին» օրենքի 29-րդ հոդվածը սահմանում է ֆինանսավորման կարգը՝ Խորհուրդը տարեկան ֆինանսավորման հայտ է ներկայացնում Ֆինանսների նախարարություն։

Օրենքը նաև կարեւոր երաշխիք է պարունակում, ըստ որի՝ հանրային հեռարձակողի ֆինանսավորումը չի կարող պակաս լինել նախորդ տարվա բյուջետային հատկացումից։ Չնայած մրցութային ընտրության և ֆինանսավորման նվազեցման արգելքին, վարչապետի լիազորությունը Խորհրդի բոլոր անդամներին նշանակելու հարցում խոցելի է դարձնում այդ Խորհրդի անկախությունը։ Նշանակման մեխանիզմը կարող է հանրային հեռարձակողի կառավարման վրա քաղաքական ազդեցության հնարավորություն տալ։

Այնուամենայնիվ, վեցամյա պաշտոնավարումը և մրցութային կարգով ընտրությունը որոշ չափով մեղմում են այդ ռիսկը։

Միավոր՝ 2 ՄԻՋԻՆ ՌԻՍԿ

Աղբյուրներ՝

«Տեսալսողական մեդիայի մասին» ՀՀ օրենք (2020), Հոդված 19

«Զանգվածային լրատվության մասին» ՀՀ օրենք (2004)

31 տարի Մամուլի շենքում աշխատելուց հետո «Առավոտ»-ը ստիպված է նոր գրասենյակ որոնել, media.am, 2025

Պետության մասնակցությունը լրատվամիջոցներում եւ պետական աջակցությունը մեդիային, «Մեդիայի սեփականության մոնիտորինգ Հայաստան 2025»

Իրավական վերլուծություն, «Մեդիայի սեփականության մոնիտորինգ Հայաստան 2025»

ԻՆՉՈ՞ւ

Հայաստանում համացանցի չեզոքությունը պաշտպանելու համար համապարփակ իրավական դաշտ չկա։ Չնայած «Էլեկտրոնային հաղորդակցության մասին» օրենքը ծառայում է որպես ինտերնետը կարգավորող հիմնական օրենք, այն բացահայտ չի անդրադառնում համացանցի չեզոքության սկզբունքին։ Կառավարության 2014 թվականի որոշումը, որով համացանցի չեզոքությունն ընդգրկված էր ինտերնետի զարգացման 17 սկզբունքների շարքում, 2022 թվականին ճանաչվել է անվավեր՝ որևէ գործող իրավական գործիք չտալով, որն ապահովում կամ սահմանում է համացանցի չեզոքությունը։ Չկան կարգավորող մարմիններ, որոնք լիազորված են վերահսկել կամ կիրարկել համացանցի չեզոքության պաշտպանությունը, չկան մեխանիզմներ արգելափակումը (blocking), արագության արհեստական սահմանափակումը (throttling) կամ զրոյական սակագնային քաղաքականություն (zero-rating) կանխելու համար, ինչպես նաև՝ պատասխանատվություն նախատեսված չէ խախտումների դեպքում։ Այս իրավական երաշխիքների բացակայությունը զգալի ռիսկեր է ստեղծում մեդիայի բազմազանության և առցանց տեղեկատվությանը հավասար հասանելիության համար:

Միավոր՝ 0/11 = 0% (ԲԱՐՁՐ ՌԻՍԿ)

Աղբյուրներ՝

Իրավական վերլուծություն, «Մեդիայի սեփականության մոնիտորինգ» Հայաստան 2025, Բաժին 5, «Համացանցի չեզոքություն և մեդիայի բազմազանություն»

Հայաստանի Հանրապետության «Էլեկտրոնային հաղորդակցության մասին» օրենք, ընդունված 2005 թվականի հուլիսի 8-ին

ԻՆՉՈ՞ւ

Թեպետ Հայաստանի Հանրապետությունը գենդերային հավասարության խթանման ազգային հանձնառություն ունի, այդ թվում՝ Գենդերային քաղաքականության իրականացման ռազմավարություն (2019–2023), կանայք միայն վերջերս են սկսել նշանակվել բարձր քաղաքական և պետական պաշտոններում։ Այս պահին Կառավարության շուրջ կեսը կանանցից է բաղկացած, ինչը հանրային ներկայացվածության առումով կարևոր քայլ է առաջ։

Սակայն պետական նախաձեռնություններից դուրս՝ կանայք քիչ են նշանակվում ղեկավար պաշտոններում, հատկապես մասնավոր հատվածում, և մեդիա ոլորտն այս առումով բացառություն չէ։ Սակավաթիվ խմբագրություններ ունեն գենդերային հավասարության հստակ ներքին քաղաքականություն, իսկ եթե կա, միշտ չէ, որ կիրառվում է։

Հայաստանի մեդիա ոլորտում առկա է հստակ ուղղահայաց գենդերային բաժանում․ թեև կանայք կազմում են լրագրողական աշխատուժի զգալի մասը, գլխավոր խմբագիրների և կառավարման բարձրագույն մարմինների ղեկավարների պաշտոններում կանանց թիվը մեծ չէ։ Սա համահունչ է երկրի ընդհանուր միտումներին, որտեղ ղեկավար պաշտոններում կանանց ներկայացվածության մակարդակը մշտապես ցածր է եղել։

Թե՛ հանրային, թե՛ մասնավոր լրատվամիջոցներում գլխավոր խմբագրի, տնօրենի կամ կառավարման խորհրդի նախագահի պաշտոններում կանանց թիվը մեծ չէ։ Այս միտումն արտացոլում է համաշխարհային տենդենցը, ըստ որի՝ լրագրության մեջ կանանց թիվը մեծ է, բայց ղեկավար պաշտոններում՝ փոքր։

Համաձայն «Մեդիայի սեփականության մոնիտորինգ Հայաստանի» տվյալների՝ 42 լրատվամիջոցներից 17-ի (40%) սեփականատերը կին է, սակայն ղեկավար պաշտոններում անհավասարությունն ավելի մեծ է՝ ընդամենը 9 ղեկավար կամ գլխավոր խմբագիր է կին (21.4%)։ Այս գենդերային բացը նույնական է մեդիայի բոլոր տեսակներում՝ ռադիո, առցանց, տպագիր և հեռուստատեսություն։ Միակ բացառությունը ռադիոն է, որտեղ կանայք կազմում են սեփականատերերի ավելի քան 50%-ը։

Խոսքի ազատության պաշտպանության կոմիտեն մշտադիտարկում է Լրագրողների նկատմամբ ֆիզիկական կամ այլ տիպի բռնության, խտրական վերաբերմունքի դեպքերը, սակայն առանձին վիճակագրություն չի վարում գենդերային հիմքով բռնությունների կամ խտրական վերաբերմունքի դեպքերի։ Ըստ Կոմիտեի 2023 և 2024 թվականների զեկույցների՝ գրանցվել է ֆիզիկական բռնության համապատասխանաբար 6 և 15 դեպք։ 2023 թվականին արձանագրված 6 դեպքերից 5-ում բռնության ենթարկվածների մեջ կան նաեւ կին լրագրողներ, իսկ 2024 թվականի 15 դեպքերից 7-ում են եղել կանայք։ Կին լրագրողների նկատմամբ հարձակումների համեմատաբար բարձր ցուցանիշը՝ իրավապահների, քաղաքական գործիչների կամ ցուցարարների կողմից, պայմանավորված է նրանով, որ լրագրողական աշխատուժի մեջ գերակշռում են կին լրագրողները։ Սակայն փաստ է, որ կին լրագրողները երբեմն թիրախավորվում են գենդերային հիմքով։ 2025 թվականին այդպիսի մեկ դեպք է գրանցվել։

Միավոր՝ 2.28 ՄԻՋԻՆ ՌԻՍԿ

Աղբյուրներ՝

Հայաստանում խոսքի ազատության վիճակի եւ լրագրողների ու ԶԼՄ-ների իրավունքների խախտումների մասին 2024թ. տարեկան զեկույց, ԽԱՊԿ

Լրագրողական կազմակերպությունների հայտարարությունը լրագրող Հռիփսիմե Ջեբեջյանի նկատմամբ պատգամավոր Անդրանիկ Քոչարյանի դրսեւորած անթույլատերելի վերաբերմունքի մասին, 21 մարտի, 2025թ․

Հայաստան․ Փաշինյանի կառավարության կազմի վերափոխումը՝ գենդերային հավասարության խթանման նպատակով, Eurasianet, 2024

Կանայք գերակշռում են հայկական մեդիայում, սակայն նրանք սեփականատերեր չեն, 2023